Droste, altijd welkom

Chocolade - en cacaofabrikant

Een unicum, zo mag de tentoonstelling 'Droste, altijd welkom!' gerust genoemd worden. Voor het eerst sinds de oprichting van de firma Droste in 1863 wordt een compleet overzicht getoond van de historische collectie van de chocolade - en cacaofabrikant.

Nederlands Bakkerijmuseum

De collectie werd door de Droste directie in langdurig bruikleen afgestaan aan het Nederlands Bakkerijmuseum 'Het Warme Land' in Hattem. Tevens zijn beide partners druk doende om in de nabije toekomst een speciaal Drostepand met audio en expositieruimte in Hattem te realiseren.
Sommige reclames blijven je voor altijd bij. Voor vele generaties gaat dat zeker op waar het gaat om de bijzondere verpakkingen van Droste producten.
Er is zelfs een speciaal woord opgenomen in De Dikke van Dale. Eind jaren zeventig bedacht de schrijver en journalist Nico Scheepmaker de term 'Droste effect', doelend op de herhaling van de afbeelding van de legendarische en alom bekende Droste-verpleegster.

Verwaarloosd

In 1985 werd een eerste expositie gewijd aan de historie van Droste in het Speelgoed - en Blikmuseum in Deventer. Door de directie van Droste was een historisch archivaris aangesteld om de geschiedenis van de chocolade- en cacaofabriek zichtbaar te maken nadat het bedrijf - zoals zo vele andere - de eigen geschiedenis had verwaarloosd.
De tentoonstelling destijds gaf een eerste doorsnee van de inmiddels verzamelde objecten en werd aangevuld met materialen van verwoede verzamelaars.

Feest der herkenning

Een feest der herkenning, dat is wat de bezoekers van de tentoonstelling 'Droste, altijd welkom!' anno 2005 zullen ondergaan. De blikken met de serene verpleegster, de exportverpakkingen met het ontwerp 'boy and girl', de ontwerpen van het Droste mannetje van respectievelijk Jan Wiegman en de Fransman Cassandre (pseudoniem van Adolphe Mouron) zijn de meest bekende voorbeelden.
Denk echter ook aan de objecten van de spaaracties van Droste: de Indië albums, het chocoladeservies, de kinderspaarautomaten waarbij de inworp van een munt van 2 1/2 cent werd beloond met een chocolaatje. Tevens zijn enkele originele aquarellen uit de Indiëboeken te bezichtigen alsmede portretten van de oprichters.
Daarnaast hangt de nok van de ruimte vol Droste vlaggen en zijn er klokken, toonbankplaten, aandelen en chocoladevormen van metaal en kunststof te zien naast advertenties, foto's, affiches en chocolademelkapparatuur. Ook een 30 cm hoge beker is tentoongesteld, gewonnen door Droste tijdens een beurs annex expositie in Frankrijk anno 1961 'pour la qualité exceptionelle de ses chocolats'.
Bijzonder is ook het feit dat de originele Droste film uit 1935, getiteld 'Altijd welkom' permanent te zien zal zijn in de expositie.

Droste-verpleegster

De afbeelding van de verpleegster verscheen rond 1900 voor het eerst op de verpakkingen en zou vanaf die tijd onlosmakelijk verbonden blijven met de merknaam Droste. Het ontwerp is vermoedelijk afkomstig van de Haarlemse reclametekenaar Johannes Misset. Hij werd daarbij waarschijnlijk geïnspireerd door het schilderij 'La serveuse chocolate' uit 1744 van de Zwitserse schilder Jean Etienne Liotard (1702-1789), één van Europa's bekendste pasteltekenaars. Het schilderij stond ook bekend als 'La belle chocolatière'. Het ontwerp straalde de heilzame werking van chocolademelk uit, maar dat ging niet zonder slag of stoot. Een verpleegster stond ook centraal in het logo van de chocoladefabriek van de erven De Jong uit Wormerveer. Droste won de strijd en registreerde het handelsmerk in 1909.

Droste effect

Het later beroemd geworden Droste effect verschijnt voor het eerst in 1904. Vanaf het prille begin draagt zij echter wel een rood kruis op haar linkermouw hetgeen verdwijnen moest in 1914 na protesten van het Rode Kruis. Ook in de Verenigde Staten stuitte het beeldmerk op problemen. De Amerikaanse cacao- en chocoladefabriek Baker maakte daar al sinds 1872 gebruik van het schilderij van Liotard. Op grond hiervan werd voor de export door Droste het merk 'Boy & Girl' ontwikkeld: twee mollige, oer-Hollandse kinderen in klederdracht.
Overigens is het geen toeval dat de Droste-producten vooral in blikken werden verpakt. Cacao en chocolade hebben de eigenschap om omgevingsgeuren snel in zich op te nemen. Bovendien is cacao erg warmtegevoelig. Cacao werd daarom tot omstreeks 1850 in glas en naderhand in blik verpakt. Pas decennia later kon men kiezen uit een ruimer assortiment aan verpakkingsmaterialen zoals karton.

Het Pastille mannetje

Behalve de verpleegster werd ook het Pastille mannetje uitermate bekend. Het eerste ontwerp uit 1923 kwam van de hand van huisontwerper Jan Wiegman, een tot leven gekomen chocoladeflik met strikken onder de knieën, op zijn schoenen en op zijn hoed. Aan dezelfde Wiegman wordt ook de reclameslogan toegeschreven 'Droste: altijd welkom!', geïntroduceerd in een tijd dat Droste zich meer en meer op de markt begaf. Acht jaren na dit ontwerp vond Droste het tijd worden voor een restyling en werd een opdracht hiertoe verstrekt aan de Franse grafische ontwerper Cassandre, onder andere bekend van zijn affiches voor de Jaarbeurs en de Nederlandse Spoorwegen. Hij ontdeed het broertje van de verpleegster van alle overtollige details en gaf het een moderne, strakke aanblik. Het ontwerp werd ook gefabriceerd tot een acht meter hoge lichtreclame op het dak van het verpakkingsmagazijn in Haarlem. Helaas is dit object gesneuveld en naar de schroothoop verbannen.

Glanzende pastilles en andere zoete heerlijkheden

Pastilles behoren door de jaren heen tot de meest geliefde chocolade van Droste. De eerste pastilles werden in de winkel in Haarlem stuk voor stuk met de hand gepoetst om ze een mooi glanzend uiterlijk te geven. Ze werden voor zestig cent per ons verkocht. In de volksmond werden ze foutief ook 'flikken' genoemd. Deze benaming behoorde echter toe aan de ronde chocolaatjes van de Belg Caspar Flick.
De chocolademassa voor deze heerlijkheden kocht Droste destijds van een leverancier. Vanaf 1890 werd de chocolade echter in eigen beheer gemaakt in het eerste kleine fabriekje in de Grote Houtstraat in Haarlem. Tot het assortiment behoren dan bonbons, repen, chocoladefiguren en kattentongen. Deze krijgen chique Franse namen als 'Langues des chats' en 'Chocolat riche'.
Al rond 1900 werden de exclusieve Droste chocoladeletters gemaakt. De eerste jaren werden ze met de hand gemaakt met behulp van metalen vormen. Niet elke letter had hetzelfde gewicht en de prijs varieerde daarom per stuk. De verkoop van deze letters bleef echter beperkt tot Nederland en België: overzee was men blijkbaar niet bereid het schenken van letters als cultureel gebruik over te nemen.

Gratis tegen vijftig bons

Spaaracties vormden bij Droste een populair middel om aan klantenbinding te doen. Bij vrijwel alle producten werden bonnen gevoegd waarmee men kon sparen voor diverse artikelen.
De Droste kop en schotel zijn anno 1920 verkrijgbaar 'gratis tegen vijftig bons'. Het porseleinassortiment werd naderhand uitgebreid met bekers en presenteerbladen. Een chocoladeketel van Saksisch porselein volgde in 1925.
Wie nog meer chocolade at kon ook sparen voor een boekje met cacaorecepten of de meer bijzondere albums met te verzamelen plaatjes; Indië, Bali, Java I en II en Het Water op. AI eerder was het Vlaggenboek van Droste uitgekomen.

Tentoonstelling

Nederlands Bakkerijmuseum 'Het Warme Land'
Kerkhofstraat 13, Hattem
telefoon: 038 444 17 15
Van medio mei t/m 7 januari 2006

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we ook veel aandacht aan kunst en kunstenaars. Lees Kunstbegrip als u meer wilt weten over de belangrijkste kunststromingen en kunstenaars.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kunstbegrip

'Kunstbegrip: columns over kunst en kunstenaars' van Ruud van Capelleveen is een interessante en afwisselende publicatie en mede daarom geschikt voor elke kunstliefhebber.
Met deze uitgave komt u veel te weten over de belangrijkste kunststromingen en kunstenaars uit met name de laatste eeuw.
Bekijk: Kunstbegrip

Lees verder: meer kunstenaars

Kunstenaars A/Z
Kunst en Cultuur
Kunst en Cultuur april 2005

In 'Kijken naar kunst' staan honderdvijftig interessante en fraai geïllustreerde verhalen van Ruud van Capelleveen over opmerkelijke kunstenaars. Hij koos interessante voorbeelden.
De belangrijkste kunststromingen tussen de renaissance en de twintigste eeuw komen in deze uitgave ter sprake.
Kijken naar Kunst


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

Door de Nederlandse geschiedenis is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis