Modernist Paul Klee

Modernist

Paul Klee beschouwde Pablo Picasso als de grootste moderne kunstenaar. In 1937 was Paul Klee ernstig ziek. Picasso bezocht hem in Bern. Klee kreeg ook bezoek van Georges Braque. Picasso en Braque vereerden Paul Klee en wilden zijn werk nog eens goed bestuderen.

Grondlegger van de moderne kunst

"Publiek en kunstcritici waren terughoudender," schreef Jean-Louis Ferrier in zijn monografie over Paul Klee. "In Frankrijk werd Klee lange tijd als 'miniaturist' gezien, een wenig vleiende benaming, en zelfs als 'petit maître', aangezien hij doorgaans op klein formaat werkte." Paul Klee kreeg bovendien het verwijt meer dichter dan schilder te zijn, omdat zijn aquarellen, tekeningen en etsen veelal voorzien waren van bizarre notities. Tegenwoordig wordt Paul Klee gezien als één van de grondleggers van de moderne kunst.

Inspiratie

Paul Klee waardeerde het creatieve werk van geesteszieken. Hij was één van de eerste moderne kunstenaars die creatieve waarde aan deze uitingen toekende. "Als het op kunsthervorming aankomt, moet het werk van geesteszieken serieuzer genomen worden dan alle galerieën van de wereld," schreef hij in 1912 in het tijdschrift 'Die Alpen'. Paul Klee had ook belangstelling voor kindertekeningen: "Lach niet, lezer! Kinderen hebben ook artistieke vermogens, en dat is goed! Hoe hulpelozer ze zijn, hoe leerzamer de voorbeelden die ze ons bieden; en ze moeten van jongs af aan tegen verwording beschermd worden." Klee zag overeenkomsten tussen de uitingen van geesteszieken en kinderen. "Dit alles dient heel serieus genomen te worden, serieuzer dan alle expositieruimten, wanneer het op een hervorming van de hedendaagse kunst aankomt."

Kunstenaarstalent van krankzinnigen

In 1922 bestudeerde Paul Klee het boek 'Artistry of the Insane' (Kunstenaarstalent van krankzinnigen) van Hanz Prinzhorn. Tekeningen en schilderijen van geesteszieken werden al gebruikt door psychiaters om inzicht te krijgen in de gedachtewereld van de patiënt. Prinzhorn ging echter een stapje verder: hij bestudeerde de uitingen los van de makers. Prinzhorn legde een grote verzameling aan. Hierbij kreeg hij hulp van dokter Karl Wilmanns, het hoofd van de psychiatrische kliniek van de universiteit van Heidelberg. Jean-Louis Ferrier in zijn uitgave over Klee van uitgeverij Libero: "Prinzhorn werkte zo enthousiast aan die taak dat de collectie al snel vierduizend werken van zo'n vierhonderd patiënten uit Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en Italië omvatte, alsmede een grote hoeveelheid geschriften." Hanz Prinzhorn wilde aantonen dat geesteszieken kunstenaars in natuurlijke staat zijn; zij waren nog niet aangetast door de maatschappij. Prinzhorn noemde hen in dit verband 'uitverkorenen die toegang hadden tot ultieme waarheden,' want hun werk kwam voort uit de diepste lagen van de psyche.

Meer dan realiteit

"Geldt voor onze (naar we hopen) geslaagde werken werkelijk dat we kalmte en beheersing weergeven of overbrengen," vroeg Paul Klee in 1923. "Is het niet eerder de agitatie in ons binnenste? De 'balans' van een compositie is toch niets anders dan de pot waarin die agitatie borrelt? [...] Jullie kennen Prinzhorns uitnemende werk. We kunnen het met eigen ogen zien! Kijk maar eens naar die religieuze werken: een diepte en uitdrukkingskracht die ik nooit zal bereiken."
Het werk van Paul Klee geeft onze diepe driften en droombeelden weer, schreef Ferrier. "Soms wordt het verontrustende en verwarrende tot het punt van obsessie doorgezet, maar die aangrijpende kracht is voornamelijk te danken aan een functionele benadering [...] van de realiteit." Klee wilde niet alleen het zichtbare weergeven. Een schilderij van een slapende man moest meer overbrengen: "Een slapende man, zijn bloedsomloop, het afgepaste ademen van zijn longen, de gevoelige nierfunctie, een droomwereld in zijn hoofd, gerelateerd aan de kracht van het lot. Een samenspel van functies, verenigd in rust."

Surrealisme

Hoewel de schilderijen, tekeningen en grafische werken van Paul Klee vaak in verband worden met de droomwereld, werd de kunstenaar vooral gefascineerd door de werkelijkheid om zich heen. "De ogenschijnlijk natuurlijkste verschijnselen komen hem surrealistisch voor," schreef Jean-Louis Ferrier. "Dat de maan verdwijnt en dan herboren wordt: dat is het peilloze mysterie." Jean Bazaine kwam tot een vergelijkbaar inzicht: "Het surrealisme, dat alleen op escapisme teerde, wilde en kon geen belichaming, geen levensvatbaarheid vinden. Als instrument blijft de verontrusting een halve maatregel. Net als uit een droom losgemaakte objecten, slijten uit de wereld losgemaakte objecten snel als ze aan de lucht worden blootgesteld."

Entartete kunst

Paul Klee kreeg in 1920 een aanstelling bij het Bauhaus in Weimar. In 1925 verhuisde het opleidingsinstituut naar Dessau. In dat jaar kreeg Klee zijn eerste solotentoonstelling in galerie Vavin-Raspail in Parijs. In 1931 verruilde hij het Bauhaus voor de kunstacademie in Düsseldorf. Twee jaar later werd hij ontslagen. De door Paul Klee gepropageerde kunst werd door de nazi's 'Entartete Kunst' (ontaarde kunst) genoemd. Paul Klee vestigde zich in het Zwitserse Bern, buiten het bereik van de fascisten. Zijn werk werd uit Duitse museumcollecties verwijderd. In 1937 waren zeventien kunstwerken van hem te zien op de tentoonstelling 'Entartete Kunst' in Berlijn.

Paul Klee Centrum

In 1935 kreeg Klee een eerste aanval van de auto-immuunziekte sclerodermie, die een verharding van het bindweefsel veroorzaakte. Hij overleed op 29 juni 1940 in een ziekenhuis in Locarno aan een hartverlamming. Zijn as werd op de begraafplaats Schlosshalden in Bern begraven. Op 30 juni 2005 opende het Paul Klee Centrum in Bern haar deuren. Dit museum bezit veertig procent van de olieverfschilderijen van Paul Klee. Als u niet in staat bent om dit museum te bezoeken is het in 2001 door Libero uitgegeven boek over Paul Klee van Jean-Louis Ferrier een goed alternatief. De uitgave bevat schitterende afbeeldingen en een verhelderende tekst over het leven en het werk van Paul Klee.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaarde nieuwsbrief schenken we ook veel aandacht aan kunst en kunstenaars. Lees Kunstbegrip als u meer wilt weten over de belangrijkste kunststromingen en kunstenaars.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kunstbegrip

'Kunstbegrip: columns over kunst en kunstenaars' van Ruud van Capelleveen is een interessante en afwisselende publicatie en mede daarom geschikt voor elke kunstliefhebber.
Met deze uitgave komt u veel te weten over de belangrijkste kunststromingen en kunstenaars uit met name de laatste eeuw.
Bekijk: Kunstbegrip

Lees verder: meer kunstenaars

Kunstenaars A/Z
Kunstwerken

In 'Kijken naar kunst' staan honderdvijftig interessante en fraai geïllustreerde verhalen van Ruud van Capelleveen over opmerkelijke kunstenaars. Hij koos interessante voorbeelden.
De belangrijkste kunststromingen tussen de renaissance en de twintigste eeuw komen in deze uitgave ter sprake.
Kijken naar Kunst


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

Door de Nederlandse geschiedenis is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.