Theo van Doesburg (1883-1931)

Nederlandse kunstschilder, architect en kunsttheoreticus

De Nederlandse kunstschilder, architect en kunsttheoreticus Theo van Doesburg zocht aansluiting bij de internationale avant-garde. Hij is vooral bekend geworden als oprichter en redacteur van het kunsttijdschrift 'De Stijl'. In 1923 was hij ook betrokken bij de introductie van dada. Met Kurt Schwitters, Vilmos Huszár en anderen trok hij door het land om deze kunstvorm onder de aandacht te brengen.

Pseudoniem

Theo van Doesburg werd op 30 augustus 1883 geboren aan de Telingstraat in Utrecht als Christian Emil Marie Küpper. De vader van Theo was een Duitser, die gehuwd was met een Rotterdamse. Hij probeerde in Utrecht een fotozaak overeind te houden. Van Doesburg stond bij de burgerlijke stand daarom ingeschreven als Christian Emil Maria Küpper. Het huwelijk van Wilhelm Küpper (1838-1892) en Henrietta Margadant mislukte. Küpper verliet zijn gezin en ging terug naar Duitsland, waar hij enkele jaren later in Keulen overleed. Henrietta Margadant kreeg in Amsterdam onderdak bij een zekere Theodoor Doesburg, die na de dood van Küpper diens weduwe huwde en daardoor Emils stiefvader werd. De kunstenaar koos als pseudoniem dus de naam van zijn stiefvader. Later gebruikte hij ook de pseudoniemen Aldo Camini (voor een roman) en I.K. Bonset (voor dadaïstische gedichten).

De Stijl

Theo van Doesburg was autodidact en exposeerde voor het eerst in Den Haag (1908). Vanaf 1912 begon hij over kunst te publiceren. In deze periode bestudeerde hij het werk van Wassily Kandinsky en werkte hij met architect J.J.P. Oud aan een villa. Het tijdschrift 'De Stijl' werd in 1917 door Van Doesburg met Anthony Kok en Piet Mondriaan opgericht. Het blad zou blijven verschijnen tot zijn dood in 1931. In de inleiding van de eerste uitgave schreef Van Doesburg: "... wil tegenover de archaïstische verwarring - het 'moderne barok' - de logische beginselen stellen van een rijpende stijl, gebaseerd op zuivere verhouding van tijdgeest en uitdrukkingsmiddelen". Theo van Doesburg werkte enige tijd in Leiden. Hij had tussen april 1917 en juni 1920 zijn atelier op het adres Kort Galgewater 3. Daar is nog een fraai mozaïek te bewonderen. Het mozaïek is het beeldmerk van tijdschrift De Stijl, want Van Doesburg redigeerde dit tijdschrift in dit pand. Sinds 1984 is daar museumhaven Kort Galgewater gevestigd.

Horizontalen en verticalen

Van Doesburg maakte reizen naar Frankrijk en Duitsland, waar hij de Nederlandse Stijlbeweging propageerde. De Stijl was gebaseerd op composities bestaande uit horizontalen en verticalen. In 1924 introduceerde Theo van Doesburg de diagonaal, waarna conflicten binnen de beweging ontstonden. Piet Mondriaan keerde zich van Van Doesburg af. Persoonlijke en principiële problemen leidden in september 1925 tot het einde van de vriendschap met Mondriaan. Theo van Doesburg noemde zijn nieuwe stijl 'Elementarisme'.

Meudon

Theo van Doesburg was ook een bevorderaar van het Dadaïsme in Nederland. Hij publiceerde over Dada in het tijdschrift 'Mecano', dat slechts kort bestond (1922-1923). In 1927 bouwde Van Doesburg een huis voor zichzelf en zijn echtgenote Nelly van Moorsel, een Nederlands avant-gardistisch pianiste, danseres en beeldend kunstenaar, een huis in Meudon, een voorstad van Parijs. Het paar betrok in december 1930 het huis, dat tegenwoordig bekend is als het Van Doesburghuis. In 1930 kwam Theo van Doesburg met een nieuw tijdschrift en kunstbegrip: 'Concrete kunst'.

Geestdrift

In het najaar van 1930 werden de astma-aanvallen van Theo van Doesburg steeds heftiger. In februari vertrok hij naar Zwitserland om zich daar te laten behandelen. Theo van Doesburg overleed plotseling op 7 maart 1931 op 47-jarige leeftijd in Davos aan een hartstilstand. Alleen Nelly van Doesburg en Lena Milius waren aanwezig bij zijn crematie in Davos. Van Doesburgs verdienste ligt vooral in de geestdrift, waarmee hij het Nederlandse kunstleven na de Eerste Wereldoorlog in beroering hield. In 2019 werd bij zijn geboortehuis aan de Telingstraat in Utrecht een gedenksteen onthuld ter nagedachtenis aan zijn werk met daarop twee regels uit zijn gedicht 'Nacht' uit 1906: "Waar eerst mijn lichaam d'aarde zag, ziet nu mijn geest slechts licht."

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaarde nieuwsbrief schenken we ook veel aandacht aan kunst en kunstenaars. Lees Kunstbegrip als u meer wilt weten over de belangrijkste kunststromingen en kunstenaars.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kunstbegrip

'Kunstbegrip: columns over kunst en kunstenaars' van Ruud van Capelleveen is een interessante en afwisselende publicatie en mede daarom geschikt voor elke kunstliefhebber.
Met deze uitgave komt u veel te weten over de belangrijkste kunststromingen en kunstenaars uit met name de laatste eeuw.
Bekijk: Kunstbegrip

Lees verder: meer kunstenaars

Kunstenaars A/Z
Kunstwerken

In 'Kijken naar kunst' staan honderdvijftig interessante en fraai geïllustreerde verhalen van Ruud van Capelleveen over opmerkelijke kunstenaars. Hij koos interessante voorbeelden.
De belangrijkste kunststromingen tussen de renaissance en de twintigste eeuw komen in deze uitgave ter sprake.
Kijken naar Kunst


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

Door de Nederlandse geschiedenis is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.