James Ensor

Universum van een fantast

Het indrukwekkende oeuvre van de Belgische expressionist James Ensor is een ware maskerade. Een parade van groteske figuren, een dolle optocht van feestgangers met maskers, geschminkte vrouwengezichten, skeletten en carnavaleske poppen in felle- of juist pastelkleuren.
De schilderijen van James Ensor kennen uitersten. Aanvankelijk maakte de kunstenaar furore met zijn realisme, geraffineerde natuurgetrouwe voorstellingen van interieurscènes en strandgezichten. Later vond de grote omwenteling naar zijn fantasiewereld plaats. Ensor staat bekend om zijn veelzijdig en sensitief kleurgebruik, zijn vrije manier van schilderen, zijn fantasie en zijn onthulling van de lachwekkende mensheid. De kunstenaar is geboren en getogen in Oostende, als telg uit een middenstandsgezin met een Belgische moeder en Engelse vader. Het Kunstmuseum Den Haag eert James Ensor met een groots overzicht in het voorjaar van 2011; een blik in het universum van een fantast.

Pionier en vernieuwer

Zijn leven lang stond James Ensor (1860-1949) in de schijnwerpers. Juist met het doorbreken van conventionele thema's en het aanboren van nieuwe onderwerpen in de schilderkunst was de kunstenaar een echte pionier en vernieuwer. Vanwege het moderne karakter van zijn werk werd hij niet overal onmiddellijk geaccepteerd en werd hij zelfs geweigerd op tentoonstellingen. Om toch te kunnen exposeren, richtte hij in 1884 de tentoonstellingsvereniging Les XX op met gelijkgestemde kunstenaars. Kort na de Eerste Wereldoorlog werd Ensor al opgenomen in de canon van de moderne kunst en hoort hij met Edvard Munch, Ernst Ludwig Kirchner, Emil Nolde en Oskar Kokoschka tot de top van de Europese expressionistische kunst. Samen met René Magritte en Paul Delvaux behoort hij tot de voorhoede van de klassiek moderne Belgische kunst van internationale naam en faam.

Uitzonderlijk colorist

In de eerste plaats was James Ensor een uitzonderlijk colorist, met gedurfde kleurcontrasten en tonaliteit. Hij gebruikte lichtwerking in zijn schilderijen als emotioneel en expressief onderdeel van de voorstelling. In zijn groteske schilderijen gebruikt hij het masker als instrument van een expressionistisch demasqué, waarin hij de ware boosaardige en lachwekkende aard van de mensheid onthult. Ook was James Ensor een buitengewoon grafisch talent, daarvan getuigen zijn tekeningen en etsen, die ook in de tentoonstelling te zien zijn. Boeiend is het contrast tussen zijn pasteus en uit kleur opgebouwde schilderijen en zijn juist minutieus en scherp getekende werken op papier, met voorstellingen van mensenmassa's waarbij je over de hoofden zou kunnen lopen.

Ensor en Nederland

In de tentoonstelling is speciale aandacht voor de binding van James Ensor met Nederland. Al op jonge leeftijd reisde Ensor door Nederland en raakte er geïnspireerd door de oude Hollandse meesters. Deze kunstenaar werd in die tijd veel met Rembrandt van Rijn vergeleken, in zijn Oestereetser (1882) bijvoorbeeld, zien we kenmerken van stillevens uit die tijd. Het werk van James Ensor werd in Nederland al snel goed ontvangen en zelfs tentoongesteld en verzameld. Bovendien had hij een bijzondere relatie met Jan Toorop in een tijd waarin zij beiden een cruciale artistieke ontwikkeling doormaakten.

Tentoonstelling en publicatie

De tentoonstelling is in nauwe samenwerking met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen en met dank aan Nationaal Archief/collectie Spaarnestad Photo tot stand gekomen. Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerde publicatie met bijdragen van Saskia de Bodt, Herwig Todts en Doede Hademan, uitgeverij Ludion, 24,90 euro (softcover) en 34,90 euro (hardcover).

Afbeeldingen

James Ensor, De intrige, 1890, olieverf op doek, 90 x 150 cm, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.
James Ensor, De badkoets op het strand, 1876 (29 juli 's namiddags), olieverf en potlood op karton, 23 x 18 cm, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.

Tentoonstelling

Kunstmuseum Den Haag
Van 12 maart t/m 13 juni 2011

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we ook veel aandacht aan kunst en kunstenaars. Lees Kunstbegrip als u meer wilt weten over de belangrijkste kunststromingen en kunstenaars.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kunstbegrip

'Kunstbegrip: columns over kunst en kunstenaars' van Ruud van Capelleveen is een interessante en afwisselende publicatie en mede daarom geschikt voor elke kunstliefhebber.
Met deze uitgave komt u veel te weten over de belangrijkste kunststromingen en kunstenaars uit met name de laatste eeuw.
Bekijk: Kunstbegrip

Lees verder: meer kunstenaars

Kunstenaars A/Z
Kunst en Cultuur
Kunst en Cultuur maart 2011

In 'Kijken naar kunst' staan honderdvijftig interessante en fraai geïllustreerde verhalen van Ruud van Capelleveen over opmerkelijke kunstenaars. Hij koos interessante voorbeelden.
De belangrijkste kunststromingen tussen de renaissance en de twintigste eeuw komen in deze uitgave ter sprake.
Kijken naar Kunst


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

Door de Nederlandse geschiedenis is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis